AKSIOMI, ZAKONI I ZAKONOMJERNOSTIU U GEOGRAFSKOM OMOTAČU

Geografski omotač se odlikuje svojom dinamikom, zakonima i zakonomjernostima koji su najčešće aksiomatični, bez čijeg poznavanja je opasno preduzimati bilo kakve opsežnije radnje i eksperimentisanja. U poznatom dijelu Kosmosa ne postoji niti jedno nebesko tijelo koje je organizacionom strukturom slično Zemlji kako bi se na tom nebeskom tijelu izvodile probe a potom primjenjivale na Zemlji. Zbog toga se nameće potreba podrobnije spoznaje funkcionisanja planetarnog sistema njegovih zakona i te zakonomjernosti kako bi čovjek svoje aktivnosti prilagodio prirodnim procesima do granice predviđenim prirodnim zakonima.

AKSIOMATICNOST GEOGRAFSKOG OMOTAČA

Stvarnost nas ubjeđuje u materijalnu objektivnost s kojima se formiraju neke osnovne pojave koje se ne potvrđuju eksperimentom. Ti osnovni stavovi koje ne dokazujemo su argumenti pomoću kojih razumijevamo objektivnu stvarnost. Oni su osnova za sve naučne postavke, daju nauci njihovu dimenziju i čine je logičnom. Na osnovu njih daju se fundamentalna znanja o geografskom kontinuumu, o geografskim granicama i geografskim geokomponentama.
Sve geografske pojave aksiomatičnog karaktera mogu se podijeliti na planetarnu, landšaftnu i horološku aksiomu.
Planetarni aksiom odnosi se na geografski omotač koji i cjelovitosti pripada Zemljinoj površini i u njemu se dešavaju geografske pojave uvjetovane astronomskim položajem planete Zemlje u Kosmosu. Ova uzajamnost u geografskom omotaču vlada u svakom dijelu Zemljine površine. Tako, naprimjer, klima svale tačke na Zemlji zavisi od ukupne planetarne cirkulacije osnovne mjerne jedinice vremena izvedene su iz zakonomjernog ljetno i zimsko polugodište, produženo trajanje dana i noći i sl. Ove jedinice su razumljive same po sebi, ali na trenutak zamislimo da ih nema došli bismo do podatka da ne bismo mogli mjeriti brojne geografske faktore. Produženo trajanje dana u toplijem periodu godine povećava radijacioni bilans što ima krupne geografske posljedice. Kada ne bi bilo smjene toplijeg sa hladnijim periodom u godini došlo bi do povećanja temperature što bi usložilo uvjete života. Prema tome, sve geografske pojave koje se javljaju u bilo kojem obliku pripadaju planeti Zemlji i shodno tome određeno je njihovo geografsko značenje.
Landšaftni aksiom ukazuje na uzajamnost među geosferama na svakoj tački Zemljine površine. Djelovanje geografske supstance (materije i energije) na pojedinim dijelovima Zemljine površine odvija se različito. Stepen fizičkih i hemijskih procesa na nekim mjestima teče sporo, a na nekim veoma brzo. Zavisnost jednih od drugih elemenata nazivamo uzajamnom zavisnošću (interdependence), a opću pojavu isprepletenosti komponenata u složenoj uzajamnoj vezi nazivamo uzajamnost (interrelation). U njemačkom jeziku ta veza često predstavlja vertikalnu uzajamnost (vertikaler Zusammenhang)
Landšaftni aksiom se može iskazati na sljedeći način. Na svakom dijelu Zemljine površine elementi, komponente i faktori geografske supstance nalaze se u različitim oblicima zakonomjerno uređeni i uzajamno povezani.
Na istinitosti landšaftnog aksioma sazdana je postojanost geografije kao nauke. Svaka izolacija elemenata landšafta od landšaftne veze udaljava istraživanja od geografske stvarnosti. Iz tih razloga razvoj specijalnih nauka kao što su: hidrologija, geomorfologija, klimatologija i dr., gdje je svaka od njih posvećena jednom elementu landšafta ne lišava geografiju njenog naučnog objekta. Uz pomoć landšaftnog aksioma omogućena su istraživanja vertikalne uzajamnosti pomoću kojih se vrši naučna sinteza pojava i procesa u geokompleksima na bilo kojem dijelu Zemljine površine. Ovakav pristup često se označava geografskim homogenim istraživanjem.
Horološka aksioma ukazuje na horizontalnu međusobnu vezu geokomponenata. Zbog toga horološku aksiomu nazivamo aksiomom prostranstvene veze (interconnection). Pod uticajem horološke aksiome geografija je kod Ritera, a kasnije kod Rikerta I Hetnera (71,29) nazvana horološkom naukom.