Landšaft

Landšaftom se definiše objekat geografskog istraživanja. Ova riječ se, nažalost, rijetko upotrebljava iako u njemačkom jeziku sufiks saft definiše uzajamnost, uzajamnu vezu ili uzajamnu povezanost. Na taj način landšaft je uveden u geografskoj literaturi u rangu naučnog značenja i označava, prije svega, uzajamnu zavisnost pojava u geografskom prostranstvu, mada ova riječ još uvijek ne govori o ostvarivanju tih veza.
Već je rečeno da geosfere predstavljaju sveobuhvatni materijalni sistem u čijim granicama postoje uzajamne veze svih sfera koje se ispoljavaju na površini Zemlje. Opće je poznato, da na raznim tačkama Zemljine površine, taj materijalni sistem se sastoji iz savršeno različitih materijalnih komponenata i njihovih kom-
binacija. Na taj način opći princip organizacije geosferasvoj izraz u formi mnogobrojnih konkretnih kombinacija.

Read more

Nešto o geografskom omotaču

Osnovno svojstvo bilo kojeg organizacijskog objekta je određeno, ne samo sastavnim elementima, već i njegovom strukturom tj. cjelovitošću dijelova i karakterom uzajamnih veza i odnosa unutar objekta. U slučaju geografskog omotača moguće je govoriti o nekoliko strukturnih nivoa koji čine predmetnost kom- ponentnim geografskim naukama.
Geokomponente su najjednostavniji strukturni nivo u geografskom omotaču. One predstavljaju sistemski skup istovrsnih prirodnih elemenata obrazovanih na Zemljinoj površini. Razlikuju se glavne geokomponente kao što su: voda, zrak, površinske stijene, biljni i životinjski svijet od proizvodnih prirodnih komponenti koje su nastale u interakciji glavnih komponenti i u njih spadaju: tla, led, mrzlota i si.
Geokomponente se međusobno razlikuju po stepenu organizacije materije, odnosno po hemijskom sastavu i fizičkim svojstvima. U geografskom omotaču postoje tri nivoa organizacije materije: neživo, živo i kombinacija živo-neživo. Posljednjem nivou organizacije odgovara tlo, prirodne vode, kao i geografski omotač u cjelini.
Geosfere su zasebni dijelovi geografskog omotača u kojima preovladava jedna od geokomponenata. Naslanjajući se jedna na drugu, one obrazuju koncentrične sfere. Pogrešno bi bilo ako se geosfere shvate kao suma jednorodnih elemenata. Geosfere obrazuju viši nivo organizacionog sistema u geografskom omotaču i čine prirodnu sintezu uzajamno povezanih istorodnih geokomponenata. Tako, na primjer, voda u čaši i jezeru je jedna te ista voda, ali jezero ne predstavlja sumu čaša vode.
Četiri geosfere u potpunosti ili djelimično ulaze u sastav geografskog omotača, pri čemu litosfera, atmosfera i hidrosfera obrazuju neprekinute ovojnice. Biosfera ne zauzima samostalno planetarno prostranstvo iako čini zasebnu sferu. Ona podjednako ulazi u sastav svih sfera pa je zovemo sferom prožimanja.
Postoji mišljenje, što je u osnovi i prihvatljivo, da se u geografskom omotaču može izdvojiti i peta samostalna sfera koju čini površinski raspadnuti sloj litosfere i naziva se pedosfera. Gornje slojeve atmosfere i dublje dijelove litosfere većina naučnika ne uključuje u geografski omotač iz razloga što se procesi iz ovih dijelova geosfera najdirektnije ne odnose na postojanost geografskog omotača.
Geosfere u geografskom omotaču predstavljaju slojevitu strukturu koja zavisi od gustine geokomponenti koje ih sačinjavaju. Ukoliko je gustina veća onda geosfera zauzima niže položaje i obrnuto. Ovome, svakako, doprinosi diferencijacija materije na Zemlji u njenom gravitacinom polju.
Geosistemi su viši strukturni nivo u odnosu na geosfere. Oni predstavljaju najsloženiju organizaciju uzajamnog odnosa geokomponenti unutar i među geosferama. Prosti ili osnovni geo-sistemi formirani su u uzajamnom odnosu nežive organizacije tvari. Tako, naprimjer, lednik koga sačinjava dio litosfere čiji je morfološki izraz cirk i valov, dio hidrosfere predstavljen vodom u obliku leda, dijelom atmosfere predstavljena zrakom koji prožima dijelove litosfere, te nivalni tip vegetacije koja je dio biosfere predstavlja prosti geosistem.
U geosistemu mogu se uključiti i ne samo prirodne geokomponente. Ljudsko društvo sa svojim tehničkim sistemima obrazuje geotehnički sistem kao što je urbani, industrijski, saobraćajni i sl. koji zajedno sa prirodnim okruženjem predstavljaju geokomplekse. Geosistemi se zakonomjerno smjenjuju u horizontalnom pogledu, međusobno se razlikuju i nazivaju se landšaftima.

Read more

Biljni i životinjski svijet

Iskustvo nas uči da smo se do sada zadovoljavali imenovanjem rezervata, nacionalnih parkova i regija iskonske prirode, i osim postavljanja putokaza do njih i nekih naučnih saopćenja o njima, ništa se više nije učinilo. Pored toga faktora u nekim rezervatima je uzeo tolikog maha da je ozbiljno dovedeno u pitanje funkcionisanje prirodnih sistema u njima. Takav je slučaj sa ornitološkim rezervatom Hutovo blato koje je 70-ih godina pretvoren u antropogeno-akvalni kompleks. Sva nastojanja da se antropogenim zahvatima povrati njegov prvobitni prirodni oblik, posebno Gornje blato, ostala su samo na pokušaju. Slična je situacija sa naša dva nacionalna parka Sutjeskom i Kozarom. U ovim nacionalnim parkovima oduvijek je živio i živjet će čovjek, bilo kao proizvođač ili kao turist. Niska svijest uz posjedovanje minimalne edukacije iz domena kvaliteta i očuvanosti životne sredine doprinijela je bestijalnom uništavanju svih prirodnih vrijeđnosti, čemu su svjedok i najnovija ratna razaranja i uništavanja.
Kada se govori o zaštiti iskonske prirodne sredine mora se napomenuti da, osim ostalih, ni turizam uvijek ne ide u pravcu nastojanja za očuvanjem što čišće prirodne pokrajine, kao što su uostalom pokazala naučna savjetovanja o prirodnom rezervatu Hutovo blato ili o nacionalnim parkovima Sutjesci i Kozari.
Zaštita fiziološki zdrave životne okoline je uža koncepcija i po mišljenju mnogih spada u komponentne geoekološke pri-stupe. Ova koncepcija se odnosi na sprečavanje od zagađenja geokomponenata životne sredine kao što su: zrak, voda, biljni i životinjski svijet, tlo i si. Upravo o ovim geokomponentama se najviše govori, a stepen njihove ugroženosti se potencira (alarmantnih razmjera). Ovaj koncept u sebe ne uključuje kompleksni pristup u rješavanju geoekoloških problema već zagovara  zaštitu prirode od čovjeka koju je sam izmijenio i zagadio.
U posljednje vrijeme u geografiji je snažno izražen produktivno resursni pristup koji podrazumijeva inventarizaciju, klasifikaciju i kvantitativno-kvalitativnu ocjenu prirodnih resursa određene regije s ciljem njihovog iskorištavanja. Ovaj pristup sebe uključuje kako rudne resurse, čije su zalihe konačne, tako i one koji nisu samo sastavni dio geoekološki zdrave i pejsažno privlačne okoline već i izvor života kao što su voda, zrak, tlo, biljni i životinjski svijet.
Racionalno iskorištavanaje prirodnih resursa zasniva se na sistemsko-geografskim izučavanjima i baziraju se na programskim, dijagnostičkim i prognostičkim istraživanjima. Racionalno iskorištavanje prirodnih resursa podrazumijeva njihovu zaštitu i obnovu. Pored toga u ovaj pravac uključena su socijalnogeografska proučavanja radi ocjene upotrebljivosti prirodnih resursa, njihovog načina iskorištavanja i prognoziranja nivoa mogućeg narušavanja kvaliteta date geografske sredine.
U geoekološkim istraživanjima razvijen je i pristup zaštite antropogenih dijelova geografske sredine. Ljudsko naslijeđe bilo je početni impuls za osnivanje specijalizovanih institucija u svrhu njihovog očuvanja.
 Neki u ovaj pristup ubrajaju i spomenike pri-rodnih vrijednosti izuzetnih estetskih obilježja.

Read more